مجموعه آثار تاریخی سامرا
مجموعه آثار تاریخی و دیدنی سامرا
شهر سامرا در كرانه شرقي رود دجله، 120 كيلومتري شمال بغداد ميان راه بغداد ـ تكريت، حد فاصل روستای كرخ فيروز يا كرخ ياجدّا در شمال، و قريه مطيره در جنوب، قرار دارد. در حال حاضر اين شهر مركز استان صلاح الدين است، كه از شرق به استان تميم (كركوك)، از شمال به نينوا، از غرب به استان الانبار، و از جنوب به بغداد محدود مي شود. جمعيت امروزه آن حدود 150 هزار نفر می باشد، و بدلیل نا آرامی های این دهه کشور عراق، جمعیت شهر رو به افزایش است. در متون تاريخي، اين شهر با نام هايي چون: سامره، سامراء، سامراه، سُرّمن رأي، سرور من رأي، ساء من رأي، عسكر، زوراء، تيرهان و ناحيه مقدسه ناميده شده است.
سامراء مانند شهر هاي ديگر عراق، قدمت ديرينه اي دارد، برخي بناي آن را از زمان سلسله هخامنشیان مي دانند، برخي نيز بنای شهر جدید را شاپور ذوالاكتاف دانسته اند. گویا شهر كهن سامرّا است، امروزه خرابه هاى اين شهر در فاصله كوتاهى از شمال سامرّا نمايان است. از ويژگى هاى اين شهر خيابان كشى هاى منظم و مستقيمى است، كه نمونه آن در شهر های دوران ساسانی دیده می شود، و در عراق كمتر يافت مى شود. به گفته ياقوت حموي، سامراء را سام بن نوح ساخته است، و شايد وجه تسميه آن به سامرا نيز همين باشد، واژه پارسی سام راه يعني راه عبور و مرور سام فرزند نوح، و يا سام را يعني شهري كه براي سام ساخته شده است. برخي گفته اند شايد شام راه بود، يعني راهِ شام، زيرا در گذشته اگر كسي قصد سفر به شام داشت، بايد از عراق، بغداد و سامرا عبور مي كرد. برخي نيز سامرا را نامي آرامي دانسته اند، كه در متون كهن رومي سومرا نوشته شده است. در شاهنشاهی ساسانيان، اين منطقه التيرهان نام داشت، و زير سلطه ايران بود، و مردم آن به پرداخت ماليات به پادشاهان ايراني ناچار بودند. مورخان يكي از دلايل وجه تسميه آن به ساءمره (محل حساب) را همين موضوع دانسته اند.
در اين شهر گورستاني كاوش شده، كه قدمت آن به هزاره پنج ق.م، مي رسد، که وجود تمدن کهن شهر نشینی را ثابت می کند. در حفاریها آثاری بدست آمده، که نشان می دهد در دوران حکومت اشكانيان، سامراء از مراكز تمدن بوده است. در دوران شاهنشاهی ساسانيان، به لحاظ موقعيت مناسب آب و هوايي، همواره مورد توجه پادشاهان ایران بود، و بنا هاي با شكوهي ساختند، كه امروزه بقاياي برخي از آن ها باقي است. با تسلط روميان بر اين منطقه مردم آن به مسيحيت گرويدند، و به دنبال جنگ هاي ايران و روم، اين شهر دچار آسيب هاي كلي شد. سامراء همراه ديگر شهر هاي عراق در سال 14 ق بدست مسلمانان افتاد. از اين هنگام تا پايان قرن دوم هجري تنها يك دير در سامراء وجود داشت. البته برخي از خليفه هاي اسلامي از جمله منصور و هارون كوشيدند آن را آباد كنند، و حتي هارون قصري اطراف آن ساخت و كانالي در آن حفر كرد. از آن هنگام تا دوران معتصم (قرن سوم هجري)، از سامراء سخني در منابع نيست تا آن كه خليفه به احياء و تجديد بناي اين شهر پرداخت. در 221 قمری معتصم در آن شهر قصري ساخت، و آن را به غلام خود اشناس بخشيد.
از آن زمان پايتخت خلافت عباسي بين 221 تا 276 قمری به سامراء انتقال يافت، اين شهر در دوره معتصم بسيار آبادان شد، و به اوج شكوفايي و جلال خويش رسيد. معتصم ديوار بزرگ و ضخيمي از آجر پيرامون آن و قصري براي سكونت خود ساخت، و در كنار آن بازار، كاروان سرا و مسجد برپا كرد، و هر يك از سردارانش را دستور داد تا عمارتي بنا كنند. در دو سمت رود هر يك از خليفه ها كاخ ها و بنا هاي زيبايي ساختند، كاخ هاي متصل به شهر تا هفت فرسنگ در امتداد رودخانه جاي داشتند. در سمت غرب دجله هم كاخ ها و بنا هاي زيادي ساخته شد. هر يك از خليفه ها پول هاي هنگفتي، كه عمدتاً افسانه آميز است، در ايجاد كاخ ها و گردش گاه ها صرف مي كردند. سامراء هنگام مرگ معتصم به اندازه اي باشكوه و آباد بود، كه با بغداد پهلو مي زد. واثق و متوكل، فرزندان معتصم، نيز در آباداني آن كوشيدند. هزينه هايي كه صرف آباداني اين پايتخت شده به دويست ميليون درهم مي رسيد.
* مدت 59 سال، 220 - 279 هـ، هشت نفر از خلفاي عباسي در سامرا بودند: 1 - معتصم 218 - 227 هـ، 2 - واثق 227 - 232 هـ، 3 - متوکل 232 - 247 هـ، 4 - منتصر 247 - 248 هـ، 5 - مستعين 248 - 252 هـ، 6 - معتز 252 - 255 هـ، 7 - مهتدي 255 - 256 هـ، 8 - معتمد 256 - 279 هـ. در اين سالها، سامرا همواره دستخوش درگيري هاي داخلي و جريان هاي سياسي بود، اما اين خليفه ها در آباداني و شكوفايي سامرا کمی سهم داشتند.
معتضد بالله شانزدهمين خليفه عباسي سامراء را رها كرد، و دوباره به بغداد برگشت، و پايتخت خلافت اسلامي را به بغداد انتقال داد. از اين زمان بود كه شهر دچار ويراني و تخريب شد، متوكل مسجد جامع و مناره ملويه اي در سامرا بنا کرد، و شهر موقعيت ويژه اي يافت، به خصوص كه اين خليفه تلاش زيادي در آباد كردن شهر و ساختن قصرها انجام داد. از هنگام انتقال خلافت به بغداد تا عصر حاضر، در منابع از سامرا سخن چنداني نيست، اما براساس گفته هاي سياحان زمان پادشاهی قاجار، اين شهر داراي سه دروازه بود، يكي دروازه بغداد، ديگري دروازه شريعه (جايي كه مردم از شط مي توانند آب بردارند)، و سومي دروازه قاعد كه نام قبيله اي از عرب بود. اديب الملك از كساني است كه در دوره قاجار اين شهر را ديده و چنين مي ستايد: هواي سامره چون بهشت است و خاكش عنبر سرشت. اكثر از سنگ ريزه هايش سليماني است و سبز و زرد و مرجاني، زيرا كه از كثرت خوش هوا در آن دشت باصفا، سنگش بدان طريق مصفا شود. محمد شاه هندي، از پادشاهان هند، در اين شهر قلعه اي مستحكم با ديوار هايي استوار و بلند از گچ و آجر ساخت و برج هاي بسيار محكمي در اطرافش قرار داد. البته چندين قلعه در اين زمان هم چنان پابرجا بوده است.
* قصر های دوران های از کتاب تاریخی سامرا، که اکنون آثاری از بعضی آنها باقی است:
1 - قصر الاحمديّه، كاخ ويژة پسر متوكّل، ابوالعباس احمد معتمد.
2 - قصر الاشناس، در غرب سامراي قديم و در شمال سامراي امروز واقع، و كاخ مخصوص اشناس ترك، يكي از سرلشگران عبّاسي بوده است.
3 - قصر البديع، كاخي بزرگ و بلند كه از فرط زيبايي به آن بديع مي گفتند.
4 - قصر البرج، قصري كه متوكّل براي تأسيس آن ده ميليون درهم، از بيت المال مسلمانان احتكار و اتلاف كرد.
5 - قصر بزكوار يا بلكوار، كاخ مخصوص معتز پسر ديگر متوكّل.
6 - قصر البهو، كاخي كه براي ساخت آن، 25 ميليون درهم از طرف متوكل پرداخته شد.
7 - قصر التلّ، براي ساخت اين كاخ خليفه پنج ميليون درهم از كيسة بيت المال پرداخت كرد، اين قصر را كه تلّ العليق و تلّ المخالي نيز مي نامند، حديثي است بس دلكش و معروف كه به حديث التلّ و حديث تلّ المخالي مشهور است.
8 - قصر الجعفرى، متوكّل اين كاخ را در نزديكى سامرّاى قديم ساخت، در جايى كه به آن ماحوزه مى گفتند و در كنار اين كاخ شهرى را بنا نهاد كه به آن متوكّليه گويند، بالاخره در همان كاخ نيز كشته شد و قصرش قبرش گشت.
9 - قصر الجصّ، همان قصرى كه در جلو آن ابومنصور بختيار، پنجمين حاكم از حكام آل بويه را پس از دستگيرى كشتند.
10 - قصر الجوسق، متوكّل براى ساخت اين كوشك نيز پانصد هزاردرهم از بيت المال اختصاص داده بود.
11 - قصر الحير، اين كاخ نيز يكى ديگر از عشرتكده هاى متوكّل بود، كه براى تاءسيس آن چهار هزار درهم مصرف شده بود.
12 - قصر حمران، كاخى بوده نزديك قصر معشوق در سامرّا. یاقوت حموی: قصر حمران درباديه بين عقبه وقاع در مسير واقع شده است تعداد اندکی از حاجيان در رفتن به سفر حج از اين مکان قدم می گذرند.... ربيعه بن مقروم ضبی می گويد: ... قصر حمران نيز ديهى نزديك معشوق در باختر سامرا است ميان آنجا و تكريت يك مرحله راه است. حمران، نيز نام آبى است در سرزمين رباب كه مالك پسر ريب مازنى و دوست او كه ابو حردب خوانده مى شد مالك آن بودند...
13 - قصر الخاقانى، قصرى كه با نام خاقان عرطوج يكى از سرداران بنام عباسى ناميده شده و به جوسق خاقانى نيز معروف است.
14 - قصر الشاه، يا كاخ شاه.
15 - قصر شبداز، يا شبديز، يكى ديگر از كاخ هاى متوكّل در سامرّا.
16 - قصر الصبح، متوكّل براى ساخت اين كاخ نيز پنج ميليون از كيسه گشاد خلافت پرداخت تا عشرتكده اى ديگر براى خودش ساخت.
17 - قصر العمرى، كاخ عمر بن فرج والى مدينه از طرف معتصم و متوكّل.
18 - قصر العروس، با سى ميليون درهم كه از بيت المال حرام شد ساخته شد.
19 - قصر العاشق، يا قصر معشوق كه به هر دو نام معروف است و بقاياى آن هنوز هم در سامرّا ديده مى شود.
20 - قصر الغريب، عمارتى ديگر در سامرّا كه متوكّل ده ميليون از بيت المال را به خاطر آن حرام كرد.
21 - قصر الغرد، كوشكى كه متوكّل در كنار دجله ساخت.
22 - قصر القلائد، كه قبة المنطقه نيز ناميده شده است.
23 - قصر الكوير، كاخى در ساحل دجله در مقابل قصر عاشق.
24 - قصر اللؤ لؤ، يكى ديگر از كاخ هاى متوكّل كه پنج ميليون درهم نيز براى آن حرام كرده بود.
25 - قصر المختار، متوكّل براى ساخت اين كاخ نيز پنج ميليون درهم از بيت المال را حرام كرد.
26 - قصر المتوكّليه، در شهر متوكّليه سامرّا و در كنار كاخ جعفرى.
27 - قصر المطيره، يا كاخ افشين.
28 - قصر المحمديه، اين كاخ را متوكّل براى پسرش محمد ساخته بود.
29 - قصر المحدث. 30 - قصر الوحيد. 31 - قصر الهارونى. 32 - قصر ايتاخ. 33 - قصر وصيف. ده ها قصر ديگر نيز در سامرّا ساخته شده بود، كه هر يك مخصوص يكى از دولتمردان و سرداران عباسى بود.
قبل از ظهور دين اسلام سامرّا نزد پيروان حضرت عيسى مسيح هم مقدس بود، و جاى جاى آن ديار معابد و كنشت ها و صومعه ها وجود داشت، كه امروزه جزء آثار باستانى سامرّا محسوب مى شوند. نويسنده موسوعة العتبات المقدسة، در فصل اول از كتابش (ج 12، ويژه سامرّا)، از هر يك به تفصيل و تطويل نوشته، تنها نام آنها اشاره مى نویسم:
1 - دير سامرّا، 2 - دير مرمارى، 3 - دير سوسى، 4 - دير باشهرا، 5 - دير عبدون، 6 - دير عبّاغى، 7 - دير العذارى، 8 - دير العلث، 9 - دير عمر نصر، 10 - دير مرماجرجس.
عکس آثار باقی مانده یک قصر سامرایی، عکس شماره 5831.
قصر معشوق، در بخش غربی رود دجله و در فاصله 15 کیلومتری سامره است، در سال 263 هجری برابر با 876 میلادی ساخته شده است. ساختمان خوب و منظره و چشم انداز عالی دارد، معتمد آنرا قصر معشوق نام نهاد، و ابن جیره و ابن بطوطه این موضوع را تأیید کرده اند. مردم در قرن های بعدی آنرا عاشق نامیدند. این قصر بدلیل برج های پهن که دارد دژهم نامیده می شود، 16 برج که از داخل بخاطر فرو ریختگی سقف اتاقها درهم شده اند. قصر در زمین مستطیل شکل بر سکویی بلند بنا شده، و دور تا دور آن دیوار های بلند، بعرض بیش از دو نیم متر و ارتفاع بیست متر است. ورودی قصر در شمال شرقی بشکل شیب دار، و با آجر و کج ساخته شده است، شیب آن تا رسیدن به اتاق های قصر ادامه دارد. یکی از اتاقها سالن ارش با مجموعه ای از اتاقها است، که مخصوص خدمه و گاردها بوده، حمام و سرویس های بهداشتی در آن قرار دارد. در این قصر لوله هایی یافت شده که برای تصفیه آب بکار می رفته، دور تا دور قصر خندق هایی است، که آب مورد نیاز قصر و ساکنان را تأمین می کرده. زمانیکه پایگاه خلافت عباسی به بغداد منتقل شد، این قصر متروکه نماند و بعنوان پادگان نظامی استفاده شد، و بنا های دیگر به آن اضافه گردید. آثار برجسته سامرا به قصر ها و بنا های عالی ختم نمی شود، جوانان با هوش متخصص ایران، باید آنها را هم در تحقیق و تحلیل های خود در نظر بگیرند.
عکس قصر معشوق، عکس شماره 5832.
گنبد مادر، گنبدی هشت گوش و آجری، که در سمت غربی رود دجله، و بر تپه ای بنا شده است، فاصله آن تا قصر معشوق یک و نیم کیلومتر می باشد. این گنبد به دستور مادر خلیفه معتضد، بمنظور دستگاه او ساخته شده است، در زیر آن خلیفه ممتد و خلیفه مقتدی دفن شده اند.
برج فانوس عباسی، در ده کیلومتری سامرا به ارتفاع دوازه متر، جهت هدایت کشتیها از دجله بسمت رودخانه قاتور بنا شده است. خلیفه متوکل یک طبقه آجری به آن افزود، و آنرا با گچ تزئین نمود، امروزه فقط اثری از آن برج باقی مانده است.
عکس تپه باستانی سوان، عکس شماره 5834.
تپه سوان، یکی از قدیمی ترین آثار کهن سامرا است، و وجود اولین انسان های شهر نشین را نشان می دهد، این تپه در سمت شرقی دجله و در فاصله 10 کیلومتری سامرا است. حفاریها نشان از وجود دهکده ای پیشرفته دارد، که به عصر حجر در نیمه دوم هزاره شش ق.م، مربوط است. این دهکده خندق های دو جداره دفاعی داشته، که ورودی آنها بمنظور اشکال دفاعی منهی شکل بوده است. ساختمان های این دهکده بزرگ بوده و بعضی معبد و بعضی محل کار و انبار و خانه ها بوده اند، بین ساختمانها خیابان های اصلی و فرعی وجود دارد. از کانال های خاک رس برای تصفیه آب استفاده می شد، ساکنان سوان جایگاه اجتماعی اقتصادی خوبی داشتند، کشاورزی و صید و دامداری می کردند. زیر ساختمان ها قبر های زیادی یافت شده، کودکان در کوزه های مرمری یا گلی یا در سبد های پیچیده شده از قیر، و بزرگترها در گودال های بیضی شکل در حالت پیچیده دفن می شدند. تکه های سفال مرمر یا گلی و گچی از مهمترین آثار کشف شده این محل است، که بر آنها اشکال تزئینی هندسی و حیوانی یا گیاهی دیده می شود. مجسمه هایی از گچ و گل یافت شده، مهره ها و اسلحه های مسی و لوازم سنگی بزرگ و لوازم کشاورزی، و آثار زیر خاکی ماقبل از تاریخ مختلف بدست آمده است.
عکس گنبد مادر و برج فانوس عباسی، عکس شماره 5833.
بسیاری از نوشته های تاریخی را، تا سند های مشابه باستان شناسی از آنها را مشاهده نکردم، بعنوان منبع موثق تاریخی نمی دانم، و از ذکر آنها خود داری می کنم. مثلاً مطلبی را در کتابی یا نشریه ای، از تاریخ ابن خلدون نوشته اند، ولی این منبع یا هر یک از کتاب تاریخی به تنهایی نمی تواند منبع موثق تاریخی باشند، به ده ها دلیل، منجمله یک کتاب تاریخی که چند صد سال پیش نوشته شده، ذکر نکرده منبعش از چند صد سال پیشتر از آن چه بوده و چه هست. بطور کلی کتاب های تاریخی به تنهایی نمی توانند، منبع موثق تاریخی حساب شوند، مگر اینکه اسناد و آثار بجا مانده یا زیر خاکی های تاریخی، آنرا به نوعی کامل و یا پیوسته کند.
برای مطلب تاریخ سامرا کتاب های زیادی خواندم، بسیار دیدم نوشته بودند، که غلامان ترک در زمان خلفای اسلامی به فرماندهی رسیده بودند، و در خیانت و جنایت در حق مردم و حکام هر کاری از دستشان بر می آمد می کردند. این گونه نوشته ها از نظر قوانین جزایی قرون جدید، نشر اکاذیب بی سند محسوب می شود، مثلاً اگر در جایی نوشته شود، مردم چلاسر و جل چنین می کردند، بلافاصله نویسنده را بدادگاه جزایی می کشانیم. بسیاری از این قبیل نوشته های تاریخی را، هیچ منبع واقعی تاریخی و باستان شناسی تأیید نمی کند، و در ضمن از نظر تاریخ اجتماعی نیز مشکوک می باشند، بهمین جهت از ذکر این گونه مطالب خود داری می کنم. در ضمن کتاب های خطی تاریخی، که موضوعها را بدون سند واقعی مطرح می کنند، کتابی طایفه ای و مسلکی می پندارم، و با دید اینکه ممکن است همه مطالب آن اینگونه باشد می بینم. جهت اطلاع بیشتر به دروغ نامه هایی بنام کتاب تاریخ مراجعه نمایید.
عکس مقبره تاریخی سردابی، این مقبره ها در ایران و عراق کم نیستند، تعدادی از آنها جولانگاه جانوران شده اند. در این عکس انبوه خفاشها دیده می شود، در نهایت فضله آنها باعث تخریب کامل آرامگاه خواهد شد. سومریها و ایلامیها با چه نیتی مردگان یا اجداد باستانی ما را در اینجاها گذاشتند، مرده ها هم چند هزار سال آرامش داشتند، تا اینکه در این چند دهه گذشته کشف شدند، اشیا را بردند، و جایش را اینگونه کردند.
كليك كنيد: فلاسفه تاریخ باستان
كليك كنيد: تاریخ مواد مخدر در ایران
توجه: اگر وبلاگ به هر علت و اتفاق، مسدود، حذف یا از دسترس خارج شد، در جستجوها بنویسید: وبلاگ انوش راوید، یا، فهرست مقالات انوش راوید، سپس صفحه اول و یا جدید ترین لیست وبلاگ و عکسها و مطالب را بیابید. از نظرات شما عزیزان جهت پیشبرد اهداف ملی ایرانی در وبلاگم بهره می برم، همچنین کپی برداری از مقالات و استفاده از آنها با ذکر منبع یا بدون ذکر منبع، آزاد و باعث خوشحالی من است.
حمله اسکندر مقدونی به ایران بزرگترین دروغ تاریخ، حمله چنگیز مغول به ایران سومین دروغ بزرگ تاریخ، و مقالات مهم مانند، سنت گریزی و دانایی قرن 21، و دروغ های تاریخ عرب، تاریخ مغول، تاریخ تاتار، و گفتمان تاریخ، و جدید ترین بررسی های تاریخی در وبلاگ:
جنبش برداشت دروغها از تاریخ ایران http://ravid.ir